Ստորեւ կը գտնէք երեք վկայութիւններ (գրաբար), քաղուած Եղիշէ արքեպս. Դուրեանի «Այբուբէնք հայերէն բանասիրութեան», Տպ. Սրբոց Յակոբեանց, Երուսաղէմ, 1928, էջ՝ Է :
« Նախնեաց վկայութիւնները մեր այբուբէնքի մասին »
«[Ս. Մաշթոցի] զամենայն ընտրութիւնս նշանագրոցն՝ զնրբագոյնսն եւ զկարճն եւ զերկայնն, զառանձինն եւ զկրկնաւորն միանգամայն յօրինեալ եւ յանկուցեալ, ի թարգմանութիւն դառնային [աշակերտքն]»:
Կորիւն (380-450)
«Երանելին Մաշթոց հանդիպեցուցանէր զհայերէն աթութայն ըստ կարգման սիղովբայիցն Յունաց, ստէպ հարցմամբ եւ ուսանելով ի սուրբ Կաթողիկոսէն Իսահակայ զաթութայիցն գաղափար ըստ անսայթաքութեան Յունին»:
Ղազար Փարպեցի (443-Զ. դար)
«[Ս. Մաշթոց] եստեղծ զնշանագիրս մեր, հանդերձ Հռուփանոսիւ կերպաձեւեալ զգիրն առձեռնպատրաստ, փոխադրելով զհայերէն աթութայսն ըստ անսայթաքութեան սիւղսբայիցն Հելլենացւոց»:
Մովսէս Խորենացի (410-Ե. դար)
Գովեստ Մեսրոպ Մաշտոցին
Իրաւմամբ ըսուած է. «Ստուգիւ դիւցազն մըն է Մեսրոպ՝ որ ազգային գաղափարները օտար ծանր շղթաներէն ազատելով՝ ընտանի լեզուն փափուկ ձեռքերու յանձնեց. որով եւ ազգայնութեան մէկ թեւը (տէրութիւնը) կոտորելու ատեն՝ ինք մէկալով (լեզուով) նոյնը կանգուն պահեց: Ասիկա այնպիսի արժանիք մըն է՝ որուն անհատական նմանութիւնը տեղ մը չենք տեսներ»: Եռանդոտ թագաւորին իմաստուն ընտրութիւնը, Հայաստանի դեռ կենդանի բախտը, կամ մանաւանդ աստուածային տեսչութիւնն անմոռանալի երախտիք մըն ի ըրած ազգին՝ այնպիսի մէկն այն մեծ գործին գլուխ կացուցանելով: Առանց Մեսրոպայ չէր կրնար խակ երկիր մը յանկարծ գրաւոր կանոնաւոր լեզուի տէր ըլլալ: Զինուորական հրահանգաց մէջ վարժ, ատենական դպրութեանց մէջ միակ մէկհատիկ, կրօնական կրթութեանց անձնատուր, ամէն կարգի մարդկան հետ յարաբերութեան մէջ, ամէն բանի ի պաշտօնէ տեղեակ եւ փորձառու, միայն Մաշտոց մը, միայն ինք կրնար լեզուին տիրած ըլլալ եւ ստուգիւ ոսկեղէն դարու արժանի աշակերտանոց մը կանգնել:
Արսէն Արքեպ. Այտընեան, Մխիթարեան Ուխտէն
Քաղուած Հ. Սահակ Կոքեանի քերականութեան գիրքէն՝
«Armenian Grammar», Տպ. Մխիթարեան, Վիեննա, 1949, էջ 237-238:
Վիհտոր Համբարձումեանին պատգամը՝ ապագայ սերունդներուն
Ինձ յաջորդող սերունդներին, թոռներիս, ծոռներիս կտակում եմ տիրապետել հայոց լեզուին: Ամէն մէկը պէտք է պարտքը համարի ուսումնասիրել հայոց լեզուն, գրագէտ լինի հայերէնից՝ անկախ այդ բանից, թէ քանի տոկոս է նրա մէջ հայկական արիւնը: Այդ տոկոսը ոչինչ չի նշանակում: Մենք փոխանցում ենք սերունդներին ոչ թէ արիւն, այլ գաղափարներ եւ գաղափարների մէջ ինձ համար ամենաթանկը հայոց լեզուն է: Այդ կապակցութեամբ իւրաքանչիւր սերունդ պարտաւոր է սովորեցնել յաջորդին հայոց լեզու: Գիտցէ՛ք, որ իմ կեանքի ամենամեծ երջանկութիւնը եղել է ու կը մնայ, քանի ապրում եմ, հայոց լեզուի տիրապետելը: Ցանկանում եմ երջանկութիւն բոլորիդ:
29.08.1994 թ. Վ. Համբարձումեան
14/03/2024